به یاد جان‌باختگان زلزله ‌31 خرداد ‌69

جام جم آنلاین: 20 سال از زلزله هولناک 31 خردادماه 1369 رودبار و منجیل گذشت. جنبش ویرانگر زمین و غفلت ما از آمادگی در برابر این پدیده طبیعی در آن آخرین بامداد بهاری، چنان زخمی به چهره سبز شمال کشور زد که هنوز هم رد آلام و رنج‌های عمیق ناشی از آن پس از سال‌ها بر قلب و روح بازماندگان آن فاجعه غمبار و بسیاری از ایرانیان دیده می‌شود.

زلزله مصیبت‌بار 31 خرداد 69، بر اساس آمارهای غیر رسمی تا 37 هزار کشته و 400 هزار بی خانمان بر جای گذاشت و با تخریب 100 هزار واحد ساختمانی، یکی از بزرگترین خسارات را به مناطق شهری ایران در قرن بیستم وارد کرد و سه شهر بزرگ منجیل، رودبار و لوشان و روستاهای فراوانی را به شدت تخریب کرد.

زلزلة 31 خرداد 69 (21 ژوئن 1990) منجیل - رودبار در استان‌های گیلان و زنجان در ساعت 30 دقیقه بامداد به وقت ایران و ساعت 21 به وقت گرینویچ به وقوع پیوست و در رودبار و توابع آن، طارم علیا در شمال غرب زنجان و منجیل و توابع آن به محدودة شعاع 100کیلومتری خسارتهای مالی و جانی به دنبال داشت.

این منطقه از توان لرزه خیزی بالایی برخوردار است و مطابق نقشة خطر زمین لرزة ایران (مانوئل بربریان 1977) در معرض تخریب متوسط VII تا زیاد (VIII,IX,X) قرار دارد و در 1000 سال اخیر 16 زلزلة با بزرگی بیش از 6 در این منطقه گزارش شده است.

چند ساعت پس از وقوع زمین لرزة اصلی چندین پس لرزه در مواردی با بزرگی بیش از 5 اتفاق افتاد؛ به طوری که تا 9 روز پس از وقوع زلزله 17 پس لرزه بیش از 4 و 35 مورد تا 4 ماه پس از آن با بزرگی بیش از 4 ثبت و گزارش شده است.

زمین لرزة گیلان-زنجان، در تهران موجب وحشت شد و 5 مرکالی تخمین زده شده است. در خلخال موجب ریزش تعدادی از ساختمان‌ها و وارد آمدن خسارت‌های مالی شد و در سراب موجب ریزش کورة آجرپزی و چندین دیوار شد.

قزوین و توابع آن به شدت لرزیدند و موجب شکسته شدن برخی شیشه های منازل و تخریب بعضی از واحدهای مسکونی شد و چند مجروح به جای گذاشت، ولی در توابع و روستاهای کوهین-طارم سفلی، محور قزوین-رشت و روستاهای رودبار الموت شدت بیشتری داشت.

در نخستین ساعت‌ها پس از زمین لرزه تلفات در روستای حیر-الموت 500 کشته و مجروح و در کوهین و حومة قاقازان 160 کشته گزارش شد. در استان زنجان، روستاهای آب بر و ده شیر که زمین لرزه در آنها شدت بیشتری داشته کاملاً تخریب و کشته و مجروح بسیاری به جای گذاشته است.

روستاهای طالقان دچار خسارت مالی فراوانی شده و احشام زیادی تلف شدند و تعداد زیادی از منازل مسکونی ویران شد. در استان گیلان، شهرهای رشت، رودبار، آستانة اشرفیه، لاهیجان، منجیل، لوشان و صومعه سرا بیشترین خسارتها را دیدند. به بسیاری از منازل مسکونی، تجاری، دولتی و راه‌ها و پل‌ها آسیب شدید وارد شد. منبع بزرگ تأمین آب مشروب رشت-انزلی و تعدادی ساختمان و آپارتمان هفت، هشت طبقه مسکونی ویران شدند و کشته و مجروح باقی گذاشتند.

در آستانة اشرفیه منبع آب آشامیدنی شهر ویران و ده ها خانه در اثر پدیدة روان گرایی خال تخریب شدند. در فومن خسارت‌ها و تلفات فراوان جانی و مالی داشت و در ماسوله و نصیر محله ده ها خانه ویران و ده ها کشته داد.

منجیل و لوشان شدیداً آسیب دیدند و اکثر ساختمانها ویران و صدها کشته باقی ماند. به سد منجیل آسیب شدیدی وارد شد و در توفانهای منجیل-رودبار شکستگی‌های بزرگ به وجود آمد و ورودی آنها با ریزش کوه تخریب شد.

شهرک هرزه ویل در شمال غرب شهر منجیل به علت پایداری ساختمان‌های مسکونی تلفات جانی کمتری داشت ولی روستاهایش به علت لغزش کوه ویران شد. به بیشتر ساختمان‌های رودبار آسیب شدیدی وارد آمد و شدت آن 9 مرکالی تخمین زده شد.(در ناحیة رودبار-منجیل)

در مناطق رحمت آباد و عمارلو که اکثریتی از جمعیت شهرستان رودبار را به خود اختصاص داداند زمین لرزه باعث تخریب تمام روستاها شده و در این میان کودکان و پیران به خصوص دختربچه های زیادی در آوار مانده و هلاک شدند و این مناطق به تلی از آوار و خرابی تبدیل شد روستای کلیشم بزرگ صدها تلافات را متحمل شد . اکثر روستاهای عمارلو دیگر قابل بازسازی نبوده و به نقاط دیگری انتقال یافتن  تعدادی مانند چهارمحل (سوسف –ماشمیان- سرمل – لیاول ) در محلی اسکان و شهر کوچکی را تشکیل دادند

در شهر گنجه کارخانة کفش و چرم ویران و به شهر خسارتهای زیادی وارد شد. در امامزاده هاشم خسارت‌ها بسیار جزیی بود ولی در نزدیکی رشت خسارت‌ها شدیدتر بوده است.

بنابر اعلام پایگاه ملی داده‌های علوم زمین، در رابطه با سابقة منطقه در 31 تیر 62 (22 ژوئیه 1983) ساعت 2 و 41 دقیقه و 1/1 ثانیه گرینویج، زلزله ای با بزرگی 6/5 ریشتر اتفاق افتاد که تلفات و خسارتهایی ( سه کشته و 41 مجروح و 78 واحد مسکونی تخریب) در ناحیة زنجان به دنبال داشت.

زلزله ویرانگر منجیل با همه پیامدهای فاجعه‌باری که داشت، نقطه عطفی در مطالعات زلزله شناسی و مهندسی زلزله در ایران شد. به طوری که به قولی «امروز مطالعه آن زمین‌لرزه بخشی از سرفصل‌های دروس زلزله شناسی، زلزله شناسی مهندسی و همچنین پهنه بندی خطر زلزله را به خود اختصاص داده و هر ساله دانشجویانی برای بازدید از پهنه رومرکز مهلرزهای زلزله منجیل و درس‌هایی که باید از این زلزله آموخت به منطقه منجیل و رودبار می روند.»

دکتر بیت‌الهی، مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن با یادآوری مصائب فاجعه‌بار زلزله 31 خرداد منجیل و رودبار می‌گوید: این زلزله چنان تاثیرگذار بود که می‌توان گفت، بعد از آن رویداد بود که ستاد مدیریت بحران وزارت کشور شکل گرفت، نظام مهندسی تاسیس شد، آیین‌نامه های ساخت و ساز مقاوم در کشور تدوین شد و مراکز پژوهشی مرتبط با زلزله بسط و توسعه یافتند.

باشد که با درس گرفتن از این رویداد دهشتناک لرزه‌یی و زخم‌های فراموش نشدنی دیگری که در بویین زهرا، طبس، بم و ... بر پیکره این سرزمین لرزه‌خیز نشسته، شاهد اقدامات اصولی و هوشیارانه‌تر در جهت آمادگی در برابر این پدیده طبیعی و کاهش هر چه بیشتر تلفات و خسارات تاسف‌بار این حوادث باشیم.

شنبه 01 تیر 1387 جام جم